भगवान श्रीकृष्णकाे तुलादान

श्रीकृष्णका आठ पत्नीहरु (रुक्मिणी, जाम्बवन्ती, सत्यभामा, कालिन्दी, मित्रबिन्दा, सत्या, भद्रा र लक्ष्मणा) मध्येकी एक सत्यभामालाई उनको पुण्यक व्रतकाे समापनकाे क्रममा पुरोहितकाे रूपमा रहेका नारदजीले आफ्नाे सबैभन्दा प्रीय वस्तु दान गर्न भन्नुभयो । सत्यभामाले भूलवश श्रीकृष्णलाई नै आफ्नो प्रीय वस्तुको रुपमा दान गर्न पुग्नुहुन्छ । याे दानका कारण भगवान श्रीकृष्ण नारदजीकाे दास हुनुभयो । 

सत्यभामाले गल्ती महसुस गरेर श्रीकृष्ण आफूलाई फर्काईदिन अनुराेध गर्दा नारदजीले- दानमा दिएको वस्तु फिर्ता गर्न नमिल्ने तर यस्काे बदलामा आफूलाई अरु नै केही दिन तयार भएमा फर्काउन सक्छु' भन्नुभयो । याे सुनेर सत्यभामा खुशी भएर भन्नुहुन्छ-'साँच्चै फिर्ता गर्नुहुन्छ मुनिवर ?' नारद भन्नहुन्छ-'हाे देवी, आफ्नो पतिमाथि तपाईंको यति गहिराे भावना देखेर मेरो मन पग्लियाे र मैले श्रीकृष्णलाई मुक्त गर्ने निश्चय गरें, तर यस्काे बदलामा केही मूल्य मलाई दिनुहाेस्।' सत्यभामा भन्नुहुन्छ- 'केही काे के कुरा भयाे र मुनिवर ! म उहाँकाे साटाे यति धेरै धन दिन्छु कि त्यति आजसम्म कसैले पनि तपाईंलाई दिएकाे छैन् ।' सत्यभामा अगाडि भन्नुहुन्छ- 'म संग यति धेरै मणि-माणिक्य, पन्ना, रत्न, सुन, चाँदीहरु छन् कि, तपाईं जम्मा गर्दागर्दै थाक्नुहुनेछ तर यी सकिंदैनन् !' 

याे सुनेर नारदजी भन्नुहुन्छ- 'नारायण नारायण ! मैले यति धेरै धन लिएर के गर्नु ? शास्त्रले भन्छ कि ब्राह्मणले लोभी बन्नु हुँदैन त्यसमाथि म त झन् सन्यासी, म त्यतिमात्रै लिन्छु जति शास्त्रले ताेकेकाे छ !' तब सत्यभामा साेध्नुहुन्छ- 'शास्त्रले ताेकेकाे मर्यादा कति हाे त ?' नारदमुनि भन्नुहुन्छ- 'शास्त्र भन्छ, यस्ताे परिस्थितिमा उहाँ (श्रीकृष्ण) काे ताैल बराबर कुनैपनि वस्तु प्रायश्चितकाे रुपमा स्वीकार गर्न मिल्छ ।' याे सुनेर सत्यभामा साेध्नुहुन्छ- 'कुनै पनि वस्तु अर्थात ?' तब नारदजी भन्नुहुन्छ- 'नारायण नारायण ! जे भएपनि हुन्छ । अर्थात् फल, फूल, अन्न, पात आदि जेसुकै तपाईँ श्रद्धाले उहाँको ताैल बराबर दिनुस् मलाई त्याे स्वीकार हुनेछ ।' नारदजीकाे यस्तो कुरा सुनेर सत्यभामा गर्वित हुँदै भन्नुहुन्छ - 'धन्यवाद देवर्षि ! जब म सत्यभामा स्वयंले श्रीकृष्णकाे तुलादान गर्दैछु भने के म फूल-पात आदिले गराैंला त ? म त, मणि-माणिक्य, पन्ना, रत्न, सुन, चाँदी आदि बहुमूल्य बस्तुहरुले नै उहाँको तुलादान गर्नेछु !' याे गर्वयुक्त कुरा सुनेर नारदजीले हाँस्दै भन्नुभयो- 'नारायण नारायण ! जस्तो तपाईंको ईच्छा देवी ! ल त अब तुलादानकाे प्रबन्ध गर्नुहाेस् ।' 

सत्यभामा तुलादानकाे तयारीमा लाग्नुभयाे । (श्रीकृष्ण नारदमुनीलाई हेरेर मुसुक्क हाँस्नुभयाे) । उपस्थित सबैकाे सामु तुलादान प्रारम्भ भयाे । तराजुकाे एकतर्फ श्रीकृष्ण बस्नुभयाे । अर्कोतर्फ सत्यभामाले मणि-माणिक्य, पन्ना, रत्न, सुन, चाँदी आदि बहुमूल्य बस्तु हालेर ल्याएका सुवर्णकाे थाल राख्दै जानुभयो । सयाैं थाल राखिसक्दा पनि तराजु माथिका माथि नै देखियो । श्रीकृष्ण बसेकाे भाग एकरत्ति हल्लिएन । 

सत्यभामाले तराजुमा पुनः भरिएका थालहरु थप्दै जानुभयाे । अन्ततः सत्यभामाकाे सबै खजाना सकियो तर तराजु हल्लिएन । श्रीकृष्ण तराजुमै बसिरहनु भयाे । सत्यभामाले फेरि आफ्नाे शरीरको सबै गहना फुकालेर तराजुमा राख्नुभयाे तर पनि जस्ताको तस्तै, क्यै परिणाम आएन ! तब, याे सबै हेरिरहनु भएकी रुक्मिणी बिस्तारै निराश भएकी सत्यभामा सामु पुग्नुभयाे । रुक्मिणीलाई देखेर सत्यभामा भन्नुहुन्छ - 'दीदी ! म संग जे जति थियो सबै यिनलाई अर्पण गरिसकें तैपनि किन केही भएन ?' रुक्मिणी भन्नुहुन्छ- 'बहिनी सत्यभामा, तिमीले सबै कहाँ अर्पण गर्‍यौ र ! अझैपनि तिमीसंग ओैंलामा एउटा ओैंठी त बाँकीनै छ नि !' सत्यभामा हतास स्वरमा भन्नुहुन्छ- 'त्यत्रा मणि-माणिक्य, पन्ना, रत्न, सुन, चाँदीले त केही नभएको याे जावाे ओैैंठीले के हुन्छ र !!!' 

रुक्मिणीले सत्यभामाकाे ओैंलाबाट ओैंठी फुकाल्दिंदै स्नेहवश भन्नुभयो- 'आभूषण भनेका त शरीरको बाहिरी आडम्बर हुन् लाटी ! के यीनैका सहारामा तिमीले श्रीकृष्णलाई जाेख्न खाेजेकी ! आखिर देख्याै नि त्यस्काे परिणाम ! श्रीकृष्णलाई धनले हैन मनले, आफ्नो आत्माकाे अनुरागले र पत्नीकाे भावनाले जाेख ! यी धनसम्पती, गहना आदि तिम्रो अहंकारका प्रतीक थिए, राम्रै भयाे जाे यी सबै तिमीले श्रीकृष्णलाई अर्पण गर्‍यौ ! अब एक भक्तकाे रुपमा उन्काे पुकारा गर ! भक्ति र प्रेम यिनको कमजोरी हाे, यसबाट मात्रै श्रीकृष्ण हार्नुहुन्छ, धन र अहंकारकाे शक्तिले हाेईन !' (याे बेला श्रीकृष्ण सत्यभामालाई हेर्दै मुस्कुराईरहनु भएको थियाे) । 

यसपछि रुक्मिणीले फेरि सत्यभामालाई भन्नुभयो- 'जाऊ, अब याे अन्तिम आभूषण पुरै श्रद्धाले आफ्नाे आत्मै देखि समर्पण गरिदेऊ तराजुमा ! निश्चय नै जीत तिम्रै हुनेछ सत्यभामा ! अब, धनकाे अहंकार छोड, श्रीकृष्ण त तुलसीकाे एउटै पातबाट पनि रिझिनु हुन्छ ।' यति भनेर रुक्मिणीले तुलसीकाे एउटा पात ओैंठीमा घुसारेर सत्यभामालाई दिनुभयो । त्यस ओैैंठीलाई हातमा लिएर सत्यभामाले आफ्नाे शिरमा छुवाई पूर्ण श्रद्धा र भक्तिभावले जब तराजुमा राखिदिनुभयो तब चमत्कार देखियो । श्रीकृष्णकाे तराजु एकाएक माथि पुग्याे । याे देखेर सत्यभाभा प्रसन्न र आँसु भरिएको आँखाले भक्तिपूर्वक श्रीकृष्णलाई हेर्न लाग्नुभयाे । श्रीकृष्ण पनि सत्यभामाकाे अहंकार हटेको देखेर हर्षले गदगद हुनुभयो । प्रस्तुति : ©मुरामि